1 Διαπαιδαγώγηση και... ελευθερία βούλησης

Κάθε άνθρωπος – της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας – από τη στιγμή που γεννιέται, είναι αυτόματα μέλος μιας οικογένειας, μιας κοινότητας, μιας σχολικής τάξης και πιθανόν, μιας ενορίας. Καθώς μεγαλώνει διαπαιδαγωγείται και πλάθει την προσωπικότητά του, κατά ένα μεγάλο βαθμό, με βάση τους παραπάνω παράγοντες. Από την κάθε ομάδα που ...
ανήκει, παίρνει κάποια στοιχεία, τα οποία δεν είναι κατ’ ανάγκη σύμφωνα το ένα με το άλλο, αλλά ίσως κάποιες φορές αντικρουόμενα.

Αξίζει να σημειωθεί πως οι κοινωνικές ομάδες που αναφέρθηκαν, δεν επιλέγονται από το άτομο, αλλά λίγο πολύ του «επιβάλλεται» η συμμετοχή του σ’ αυτές, τόσο για λόγους κοινωνικοποίησης όσο και για πολιτισμικούς λόγους που βοηθούν το νεαρό άτομο να μάθει τα κοινωνικά πρότυπα και τους νόμους που διέπουν την κοινωνία.

Αρχικά θα ήθελα να γίνει ξεκάθαρο, πως όλες αυτές οι ομάδες που συμμετέχει το άτομο από τη στιγμή της γέννησής του, είναι πολύ σημαντικές για την κοινωνική του ανάπτυξη. Το βοηθούν να αποκτήσει μια ταυτότητα, να διαμορφώσει μια εικόνα για τον εαυτό του και τον κόσμο που το περιβάλλει. Συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη των διαπροσωπικών σχέσεων και το μαθαίνουν, από μικρό παιδί ακόμα, τους τρόπους αλληλεπίδρασης με τους άλλους ανθρώπους, καθώς επίσης ενισχύουν το αίσθημα του «ανήκειν» που αποτελεί πολύ σημαντική ανάγκη του ανθρώπου. Μέσα από τις ομάδες αυτές μαθαίνει να ζει με τους άλλους και αναπτύσσει διάφορους τρόπους συμπεριφοράς.

Η οικογένεια, λοιπόν, το σχολείο, η εκκλησία/ θρησκεία, είναι κάποιοι από τους πιο σημαντικούς φορείς που συμβάλλουν στο να διαμορφώσει ο νεαρός άνθρωπος την προσωπικότητά του. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για το πώς τα ερεθίσματα που παίρνει ένα παιδί θα το επηρεάσουν στην μετέπειτα εξέλιξή του και στον τρόπο που σκέφτεται.

Τα θετικά αυτών των ομάδων, είναι λίγο πολύ γνωστά σε όλους. Από κει και πέρα όμως πρέπει να αναλογιστούμε – ως γονείς και ως μέλη μιας κοινωνίας – πόσο οι επιρροές από τις εν λόγω ομάδες καλλιεργούν όντως την ελευθερία του ατόμου ή κατά πόσο καλλιεργούν στάσεις και απόψεις που αντί να ωθούν το άτομο στην αναζήτηση και τη σκέψη, το εγκλωβίζουν στα καθιερωμένα κοινωνικά στερεότυπα.

Σε καμία περίπτωση δεν είμαι ενάντια στους συγκεκριμένους φορείς. Στόχος μου είναι να επισημάνω την κριτική σκέψη που καλό είναι να κρατάμε απέναντι σε κάποιους θεσμούς και να καταδείξω το γεγονός πως αυτοί οι θεσμοί είναι πιθανόν να φέρουν ένα νεαρό άτομο σε σύγχυση σχετικά με το τι θέλει να κάνει στη ζωή του.

Πιο συγκεκριμένα, ένα παιδί από πολύ μικρή ηλικία βαφτίζεται – του δίνεται δηλαδή μια θρησκευτική ταυτότητα η οποία ενισχύεται καθώς αυτό μεγαλώνει. Στη συνέχεια αρχίζει να πηγαίνει στο σχολείο, όπου εκεί, πέρα από τις καθιερωμένες γνώσεις παιδαγωγείται από διάφορους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι μεταβιβάζουν αρκετές από τις απόψεις τους στα παιδιά τα οποία ακόμη δεν έχουν αναπτύξει κριτική σκέψη. Πεποιθήσεις, όπως για παράδειγμα ότι οι Τούρκοι είναι κακοί γιατί είχαν την Ελλάδα υπό κατοχή για πολλά χρόνια, ή ότι τα αγοράκια πρέπει να παίζουν με αυτοκινητάκια αποκλειστικά και να τους επιτρέπεται η επιθετικότητα ενώ τα κοριτσάκια όχι, έχουν καλλιεργηθεί σε μεγάλο βαθμό μέσα από το σχολείο. Οπότε είναι στο χέρι του παιδαγωγού κατά πόσο θα βοηθήσει το παιδί να σκέφτεται πιο ελεύθερα και κριτικά ή αν θα του περάσει παρωχημένες αντιλήψεις.

Η οικογένεια, που είναι από τους σημαντικότερους θεσμούς μιας κοινωνίας, παίζει τον κυρίαρχο ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Το γεγονός αυτό προσδίδει μεγαλύτερη ευθύνη στους γονείς, οι οποίοι θα διαμορφώσουν κατά πολύ μεγάλο βαθμό τις απόψεις και τις στάσεις του παιδιού τους απέναντι στη ζωή. Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν ένα παιδί, ουσιαστικά οφείλουν να διαπαιδαγωγήσουν έναν νέο άνθρωπο με ξεχωριστή προσωπικότητα, ο οποίος δεν αποτελεί ένα κτήμα τους και δεν είναι αναγκαστικά «συνέχειά τους» ούτε είναι υποχρεωμένο να είναι πανομοιότυπο με τους γονείς του.

Ο λόγος που αναφέρθηκαν όλα τα παραπάνω είναι για να μπούμε, όσο είναι δυνατόν, στη θέση ενός παιδιού που έρχεται αντιμέτωπο με όλα αυτά. Κατακλύζεται συνεχώς από ερεθίσματα που του θέτουν κατευθυντήριες γραμμές για το ποιος πρέπει να είναι, πού πρέπει να πιστεύει, τι απόψεις οφείλει να υιοθετεί και τι επάγγελμα πρέπει να κάνει για να είναι αρεστό από τους γονείς και την κοινωνία. Έτσι προκύπτουν κάποιοι προβληματισμοί: το άτομο που έχουμε την ευθύνη να μεγαλώσουμε το αντιμετωπίζουμε με το σεβασμό και την κατανόηση που του αρμόζει ή το βομβαρδίζουμε με ιδέες δικές μας και της κοινωνίας για να γίνει επέκταση του εαυτού μας και ό,τι εμείς δεν καταφέραμε; Αφήνουμε το παιδί να επιλέξει τι θέλει αυτό να πιστεύει και τι να κάνει στη ζωή του ή του επιβάλουμε με τον τρόπο μας να ακολουθήσει αυτό που επιθυμούμε εμείς;

Πολλές φορές τα πράγματα που επιβάλλονται στα παιδία και τα ακατανόητα γι’ αυτά «πρέπει», γίνονται, χωρίς να σκεφτούμε σοβαρά τι αντίκρισμα θα έχουν στην υπόλοιπη ζωή τους. Έτσι μπορεί κάποιοι γονείς να απορήσουν για ποιο λόγο το 20χρονο παιδί τους δε βρίσκει ευχαρίστηση σε αυτό που σπουδάζει ή δεν είναι ευχαριστημένο με τη ζωή του. Επίσης, πολλοί θα έχετε παρατηρήσει ότι στις μέρες μας τα νέα παιδιά δεν μπορούν να αποφασίσουν με τι θα ήθελαν να ασχοληθούν ή ότι δυσκολεύονται να πάρουν στα χέρια τη ζωή τους . Αυτό δεν είναι καθόλου παράξενο αν αναλογιστούμε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάπτυξης του παιδιού, υπήρχαν πάντα οι γονείς και η κοινωνία που του έλεγε τι πρέπει να κάνει και με ποιο τρόπο, με αποτέλεσμα όταν έρθει η ώρα να αποφασίσει το ίδιο το παιδί για τη ζωή του να βρίσκεται σε σύγχυση, γιατί πολύ απλά δεν αφέθηκε ποτέ ελεύθερο να θελήσει αλλά πάντα ακολουθούσε αυτό που όριζε η κοινωνία και η οικογένεια. Βλέπουμε δηλαδή νέους ανθρώπους που στήνουν σιγά σιγά τη ζωή τους, βρίσκουν ένα επάγγελμα και αργότερα συνειδητοποιούν ότι δεν τους ταιριάζει και ότι δεν νιώθουν ικανοποιημένοι από τη ζωή τους.

Ιδιαίτερα στις μικρές κοινωνίες, όπου τα ερεθίσματα από το υπόλοιπο περιβάλλον είναι περιορισμένα, οι γονείς πολλές φορές ωθούν τα παιδιά τους να επιλέξουν ένα συγκεκριμένο επάγγελμα, όπως για παράδειγμα να αναλάβουν την ιδιωτική επιχείρηση του πατέρα ή να μπουν στο δημόσιο, αγνοώντας τα όνειρα που έχει το ίδιο το παιδί για τον εαυτό του ή τις προσδοκίες του να γνωρίσει και να ζήσει σε έναν διαφορετικό τόπο από αυτόν που μεγάλωσε.

Το κακό σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι τα «θέλω» όλων των υπολοίπων έχουν παρεισφρήσει τόσο πολύ στην προσωπικότητα των παιδιών, που πολλές φορές είναι ανίκανα να διαχωρίσουν τα πραγματικά θέλω τους από αυτά των γονιών τους. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται συχνά οι ενοχές των νέων γιατί δεν μπορούν να τα καταφέρουν στη ζωή τους όπως πρέπει. Εκτός από το ότι έχουν να λύσουν τα δικά τους ζητήματα σχετικά με τη ζωή τους, υπόκεινται εκ νέου στις κριτικές του συγγενικού τους περιβάλλοντος.

Οι συνθήκες στη σημερινή κοινωνία είναι σίγουρα πολύ δύσκολες και απαιτούν σωστά εφόδια. Και αυτός είναι ο λόγος που οι περισσότεροι γονείς προσπαθώντας να εξασφαλίσουν το καλύτερο για το παιδί τους, το παροτρύνουν να κάνει ολοένα και περισσότερα πράγματα, που σύμφωνα με τη δική τους γνώμη, θα του προσφέρουν ένα πιο επιτυχημένο μέλλον. Δε θα διαφωνήσω για το ότι οι προθέσεις τους είναι καλές. Απλά θα ενθαρρύνω τους γονείς να αφήσουν τα παιδιά τους να κάνουν λάθη. Τα λάθη που αυτά νομίζουν, γιατί ο καθένας ερμηνεύει το λάθος με διαφορετικό τρόπο, κάποιες φορές.

Οι γονείς, οι παιδαγωγοί, οι άνθρωποι γενικότερα μιας κοινωνίας, σαφώς και πρέπει να διδάξουν στα παιδιά κάποια πράγματα, αρκεί αυτά που θα πουν να μην καταπατούν την προσωπικότητά τους, να μην την επικαλύπτουν με επιθυμίες άλλων. Να τους θεωρούν ικανούς και να τους έχουν εμπιστοσύνη. Ένας άνθρωπος έχει καλή ψυχική υγεία και ισχυρή προσωπικότητα όταν παλεύει για τα όνειρά του, όταν πετυχαίνει τους στόχους του και νιώθει ικανοποιημένος από αυτό, έχοντας πάντα την αποδοχή και την αναγνώριση των δικών του ανθρώπων και υψηλό το αίσθημα της αυτοεκτίμησης.

Γι’ αυτό το λόγο οι γονείς έχουν την υποχρέωση να είναι δίπλα στα παιδιά τους, ούτως ώστε να αφουγκράζονται τις ανάγκες τους και να τους προτείνουν διεξόδους, να τους συμβουλεύουν για το πώς θα φτάσουν εκεί που θέλουν και όχι να χτίζουν ένα μέλλον γι’ αυτά μέσα στο οποίο τα ίδια δε θα μπορούν να βρουν τον εαυτό τους πουθενά.

Σωτηρία Κυριαζίδου
Ψυχολόγος – Εκπαιδευόμενη στην Κλινική Νευροψυχολογία